“Je leert voor de ander, niet voor jezelf.” Dat is het onderwijsmotto van Dick de Groot: voormalig schooldirecteur, onderwijsdenker, Afrikaliefhebber en verkondiger van de Ubuntu-filosofie. Volgens hem zou de visie van schoolleiders in Nederland wat ‘Afrikaanser’ kunnen worden. Samen met Tumult en Edutrainers werkt hij aan een leerpad over inspirerend leiderschap op school. In dit interview alvast een voorproefje van Afrikaans leiderschap in de polder.
Als twintiger werkte hij enkele jaren als leraar op een middelbare school in de bush van Zambia, volgens hem de beste leerschool die een docent zich kan wensen. De decennia daarna verruilde hij zijn standplaats voor Nederland, waar hij op verschillende scholen als schoolleider werkte. Zijn Afrikaanse visie op onderwijs en de maatschappij heeft hij meegenomen naar eigen land. De laatste twintig jaar vliegt hij regelmatig op en neer naar Afrika om daar met zijn ervaring en kennis bij te dragen aan onderwijsontwikkeling.
Ubuntu in het onderwijs
Ubuntu. Ik ben omdat wij zijn. In de jaren ’90 kwam Dick de Groot met deze Afrikaanse gemeenschapsfilosofie in aanraking. Het maakte veel indruk op hem.
Ubuntu gaat ervan uit dat de waarde als individu wordt bepaald wordt door je bijdrage aan de gemeenschap. “Het is teleurstellend dat het Ubuntu-gehalte in het Nederlandse onderwijs sterk verminderd. De manier waarop het is georganiseerd, gaat samenwerking tegen. Als leerling word je afgerekend op individueel resultaat, terwijl de hele samenleving, ook het bedrijfsleven, gericht is op samenwerken. We hebben elkaar hard nodig om ingewikkelde vraagstukken op te lossen, nationaal en internationaal. Je zou dus kunnen zeggen dat je op school niet wordt opgeleid tot wat je later in je leven nodig hebt om mens te zijn.”
School als morele vormgever
“Je moet je afvragen wat de primaire functie van een school is. Nu is dat kennis verspreiden, onderverdeeld in vakken die we in de 19e eeuw al hebben vastgesteld. Maar de wereld is veranderd en kennis kun je overal vinden. Misschien zou een school de leerlingen veel meer moeten opleiden tot sociale en verantwoordelijke burgers. Dat zou wel moeten gebeuren in samenwerking met de ouders.” Volgens Dick zijn ouders op een verkeerde manier betrokken bij de school van hun kinderen. De betrokkenheid die er is, is gebaseerd op angst. “Veel ouders zijn bang dat hun kind zijn best niet doet op school waardoor het later geen goede baan vindt. Onderwijs zou niet moeten gaan over het vinden van een baan, maar over het werken aan een toekomst, waarin voor iedere mens tenminste in de primaire behoeften wordt voorzien.”
Vergaderen op z’n Afrikaans
Volgens Dick kunnen veel Nederlandse scholen een nieuw beleid veel effectiever doorvoeren, wanneer ze dat doen volgens de principes van de ‘Afrikaanse dialoog’. “Wanneer de schoolleiding nu een nieuw beleid wil implementeren, worden daar twee uurtjes op de woensdagmiddag voor uitgetrokken. Als je na één uur en drie kwartier nog geen compromis hebt bereikt, wordt vaak een snelle stemronde ingelast. Wanneer de kleinst mogelijke meerderheid voor stemt, wordt het nieuwe beleid doorgevoerd. Als schoolleider heb je de onderhandelingsfase dan wel snel en effectief afgerond, maar het leidt niet tot duurzaam succes. Bijna de helft is immers tegen en na twee weken is iedereen vergeten wat er besloten is.
In een Afrikaanse dialoog of ‘kgotla’ praat je net zo lang totdat er consensus is. Met alle betrokkenen. Alle gesprekspartners zijn gelijkwaardig, maar tijdens de dialoog mag je alleen iets zeggen als je het woord krijgt en dan mag je alleen iets toevoegen wat nog niet eerder gezegd is. Ieders bijdrage is even belangrijk. Daardoor ligt de focus op luisteren, niet op het in the picture zijn. Op zo’n manier vergaderen kost veel tijd, maar uiteindelijk zal het hele team met geestdrift aan de slag gaan. Vergaderen volgens de Afrikaanse dialoog levert op termijn dus een enorme tijdwinst op!”
————————————————-
Op dit moment is er een Edutrainers leerpad in de maak over inspirerend leiderschap, met als thema’s herkennen, waarderen en verbinden. Over de precieze invulling is op dit moment een dialoog gaande. Wel weet Dick al wat hij wil bereiken met het pad: “dat schoolleiders leren dat onderwijs niet beperkend moet zijn, maar verruimend.”
