Tumult houdt het graag positief. We houden niet van een wijzend vingertje en hele brainstormsessies gaan op aan het positief brengen van bepaalde thema’s (pesten, verslaving etc.). Want onze positieve houding betekent niet dat we ‘lastige’ thema’s uit de weg gaan. Om er een te noemen: straffen. Tja, jij en ik weten dat we liever goed gedrag belonen dan slecht gedrag bestraffen en dat we liever werken aan orde houden dan aan het bestraffen van uit de hand gelopen situaties. Maar we zijn niet op ons achterhoofd gevallen en weten ook dat je hoe dan ook moet reageren op slecht gedrag. En juist om het gezellig te houden kun je maar beter weten hoe je goed met slecht gedrag om moet gaan!
Orde houden
Je kunt heel veel ‘moeten straffen’ voorkomen door goed orde te hebben in de klas en dit (vol) te houden. Tips voor orde houden vind je onder andere in deze blogs over gedragsnormen en orde houden. Het is goed om het werken aan goed orde houden voor jezelf op nummer 1 te zetten. Straffen is dan puur een aanvullende, uiterste maatregel voor ongewenst gedrag.
Consistent en consequent straffen
Consistent (altijd hetzelfde reageren) en consequent zijn (doen wat je zegt) is belangrijk als je slecht gedrag wilt voorkomen en ook als je toch slecht gedrag moet bestraffen. Als een docent voorspelbaar reageert op slecht gedrag, krijgen zijn leerlingen meer respect voor zijn regels. Dit resulteert in meer orde in de klas. Onvoorspelbaarheid is voor iedereen vervelend en voelt onprettig: de docent komt onbetrouwbaar over. Dit heeft een negatief effect op de sfeer (en de orde) in de klas.
Straf vs. gedrag
Er zijn gradaties in overschrijdend gedrag. Het is belangrijk dat de straf in verhouding staat tot wat er is gebeurd. Is dit niet zo, dan beschadigt de band tussen docent en leerling en de motivatie van de leerling. In het boek “De vijf rollen van de leraar” wordt gesproken over de ‘correctieladder’. Dit heeft te maken met de verhouding tussen gedrag en straf, maar ook met de opbouw van de straf. Dat wil zeggen, de eerste overtreding verdient een andere, softere straf dan de vierde.
Softe en harde straffen
Straffen kun je opbouwen door te starten met softe straffen. De eerste mogelijkheid is het non-verbaal straffen. Een indringende blik of iemands stoel aanschuiven zijn voorbeelden van non-verbale straffen. De tweede mogelijkheid is een verbale straf. Dit kan zijn door juist de leerlingen te complimenteren die het wel doen of direct de leerling aan te spreken die het niet goed doet. De derde mogelijkheid is dat je een beloofde beloning laat uitblijven. Bijvoorbeeld dat leerlingen toch niet mogen samenwerken. Let hierbij wel op dat het om een echte beloning gaat. Het moet de leerling wel uitmaken dat het wordt weggenomen. Van het niet mogen maken van de extra opdracht zal geen enkele leerling wakker liggen.
Neem bij deze softe straffen mee dat het uitmaakt of je de straf zichtbaar maakt voor de hele klas of alleen voor de betreffende leerling. Dat de hele klas de straf meekrijgt kan positief werken, maar kan de leerling ook ten overstaan van de rest van de klas in een hoek zetten. Dat kan heel onprettig zijn voor de betreffende leerling. Dat geldt ook voor het met humor brengen van een correctie naar een leerling. Ben je daarin voor het gevoel van de leerling te ver gegaan? Dan kan zelfs een excuus op zijn plaats zijn.
Zijn de softe straffen niet genoeg, bijvoorbeeld omdat het niet in verhouding staat tot het gedrag? Dan zijn er de harde straffen. Het geven van strafwerk, een leerling de les uit sturen of een leerling laten nablijven zijn daar voorbeelden van. Deze straffen zullen in een volgende blog uitgewerkt worden.
Valkuilen
Straffen kent een aantal valkuilen, waarvan ik er hierboven al één noemde (leerling ten opzichte van de klas wegzetten). Een andere valkuil is dat je doordat je consistent wilt zijn, heel snel straft. Straffen moet niet iets impulsiefs zijn om jouw plek duidelijk te maken. Hou in je achterhoofd dat het een uiterste maatregel is. Een andere valkuil is dat een hele groep gestraft wordt voor het slechte gedrag van enkele leerlingen. Dit is simpelweg niet eerlijk, dus vermijd dit. Er is een groot verschil tussen een groep leerlingen bewust klassikaal aan te spreken op hun gedrag en zo de klas te betrekken en het ook straffen van de klas. Een laatste valkuil is dat straf als beloning kan worden opgevat. In dat geval is het slechte gedrag waarschijnlijk een schreeuw om aandacht, ofwel van de docent of van de klas.
Straffen ja of nee? Ja dus: er valt simpelweg niet aan te ontkomen. Maar het liefst wel zo gecontroleerd en positief mogelijk. Heb jij tips of trics rondom orde houden en straffen? Wat werkt voor jou en voor de leerlingen prettig? Ik hoor het graag in een reactie hieronder.
