Eerder deze week stuurde Tumult een nieuwsbrief uit over pubers en het omgaan met emoties. Er is binnen het onderwijs steeds meer aandacht voor dergelijke ‘softe’ onderwerpen: leren leren en leren leven. In deze blog zal ik kort omschrijven waarom de aandacht voor een van die onderwerpen, sociaal-emotionele ontwikkeling, zo belangrijk is.
“Sociaal-emotionele ontwikkeling en cognitieve ontwikkeling kunnen niet los van elkaar worden gezien, maar bepalen elkaars kwaliteit.” Aldus Luc Stevens, hoogleraar orthopedagogiek
Terminologie
Sociaal emotionele ontwikkeling wordt ook wel het werken aan sociale competenties genoemd. Deze laatste term wordt gebruikt om de vaardigheidscomponent van sociaal gedrag aan te duiden. In een onderzoeksrapport van het Kohnstamm Instituut kwam ik een alternatief voor de term sociale competenties tegen: ‘soft skills’. Deze term lijkt iets breder dan sociaal-emotionele ontwikkeling. Het neigt zelfs enigszins naar de 21st Century Skills.
Kerndoelen
Om maar met de deur in huis in te vallen: in Nederland zijn geen vakoverstijgende onderwijsdoelen geformuleerd op het gebied van sociaal-emotionele vaardigheden, met uitzondering van enkele doelen voor het mbo en vmbo. Zonde, als je het mij vraagt. We zouden hierin een voorbeeld moeten nemen aan Vlaanderen, waar ‘sociale vaardigheden’ zijn opgenomen als vakoverschrijdende eindterm in zowel het PO als het VO.
Waarom belangrijk voor nu?
Omdat je juist nu een periode ingaat met veel emotionele onrust: de pubertijd. De website Leraar24 beschrijft het als volgt. “Het is een periode waarin jongeren moeite kunnen hebben met de dagelijkse sociale omgang met anderen; het beheersen van de emoties; niet kunnen opkomen voor zichzelf; alles op zichzelf betrekken; laag zelfbeeld; omgaan met kritiek en weinig zelfvertrouwen.
Waarom belangrijk voor ‘later’?
We krijgen steeds meer aandacht voor de ‘soft skills’, omdat we inzien dat succes in de school- en beroepsloopbaan niet alleen komt door het leren van cognitieve vaardigheden, maar ook door non-cognitieve vaardigheden. Voorbeelden van deze „soft skills‟ zijn doorzettingsvermogen, betrouwbaarheid, zelfdiscipline en sociale vaardigheden (Bron: onderzoeksrapport Kohnstamm Instituut). Naast het aanleren van kennis, houdingen en vaardigheden gaat het daarbij ook om reflectie.
Bestaande leerlijnen voor PO en VO
Voor diverse onderwerpen over sociaal-emotionele vaardigheden, kun je kijken naar de eindtermen en thema’s in Vlaanderen:
- Beleefdheid
- Assertiviteit
- Respect geven en vragen
- Complimenten geven en erop reageren
- Weerstand bieden aan groepsdruk
In de leerlijn voor het primair onderwijs, ontwikkelt door het SLO, is het terrein sociaal-emotionele ontwikkeling verdeeld in:
- Zelfvertrouwen
- Gevoelens, wensen en opvattingen (van jezelf en anderen)
- Sociale vaardigheden en relaties
Uit het onderzoeksrapport van het Kohnstamm instituut blijkt dat de Onderwijsraad het accent binnen de ‘soft skills’ in het VO wil leggen op deze vier kernelementen:
- Zelfsturing
- Keuzes maken
- Samenwerken
- Communicatieve vaardigheden
Deze skills dragen allemaal bij aan sociaal competent gedrag, maar lijken verder te gaan. Zoals ik al eerder noemde, zijn deze skills goed te passen onder de 21st Century Skills.
Meetbaarheid
In hetzelfde onderzoeksrapport staan resultaten van onderwijs over ‘soft skills’. Zo is er minder sprake van uitval, meer rust in de klas en een hoger studietempo. Toch zijn deze skills niet gemakkelijk te meten. Je kunt je afvragen of die moeilijke meetbaarheid niet inherent is aan de doelen van je onderwijs rondom deze skills.
Wat denk jij? Is dit een probleem, moeten we proberen deze ontwikkeling toch in kaart te brengen, of moeten we hoe dan ook aan de slag met sociaal-emotionele vaardigheden en ‘soft skills’?
4 Responses
Iedere leraar in het VO zou een duidelijke component ‘ontwikkelen van sociaal-emotionele competenties’ op zijn palet moeten hebben, naar mijn idee. Natuurlijk ben je met je vakinhoud bezig, maar die kids zijn dat vaak niet of nauwelijks. Die hebben heel andere dingen aan hun hoofd, die voor hen veel belangrijker zijn. Als je niet in staat bent om daar op in te spelen, daar met regelmaat aandacht aan te besteden en af en toe daar gewoon in mee te gaan als je aanvoelt dat daar behoefte aan is (bij een individuele leerling of bij de hele groep), dan zal het moeilijk zijn om nog interesse voor jouw vak te wekken.
Misschien heb ik het als leraar Nederlands daar iets gemakkelijker bij dan -pakweg- een wiskundeleraar, omdat het vak en de leefwereld voor mij iets gemakkelijker aan elkaar te knopen zijn. Maar als ik mijn vmbo-leerlingen niet regelmatig zou laten merken dat ik belang stel in hun welbevinden en de discussie met ze wil aangaan over wat voor hun van belang is en hoe ze tegen de wereld aankijken en daarbij ook respect toon voor wat hún normen en waarden zijn, dan zou ik op mijn leeftijd (55) al lang voor ouwe zak versleten worden. Ik heb de intentie om dat nooit te worden en gelukkig ook wel de indruk dat de band die ik met leerlingen dagelijks opbouw, zijn vruchten afwerpt. Ze nemen mij en mijn vak serieus, omdat ik de leerlingen serieus neem. Ik zie het als een wederzijds kado.
Mooi hoe je de sociaal-emotionele vaardigheden vanuit breder perspectief bekijkt, dan puur voor de ontwikkeling van de leerlingen. Namelijk ook als competentie van de docent: omgaan met die sociaal-emotionele vaardigheden van je leerlingen.
Je hebt simpelweg te maken met hun leefwereld doordat je ze iets wilt leren. Dus daar moet je mee ‘dealen’. Jij benoemt hierin het belang van gelijkwaardigheid: een wederzijds cadeau. Jij begrijpt je leerlingen en zij jou. Conclusie: omgaan met en aandacht voor de sociaal emotionele ontwikkeling van je leerlingen is een noodzaak voor doeltreffend onderwijs?
Softe Skills
Dit artikel is me uit het hart gegrepen. Als drama docent/leefstijl docent op een VMBO school zie ik dagelijks kinderen worstelen met hun emoties en hun sociale ontwikkeling. In mijn lessen ligt het accent helemaal niet op toneelspelen. Het is slechts een middel om onze leerlingen sociaal-emotioneel vaardig te maken. Regelmatig gooi ik het lesprogramma om, om aan de belevingswereld van de leerlingen te voldoen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de zelfmoord van Tim Ribberink. Je merkt dat dit enorm leeft onder de leerlingen en grote impact heeft, ik maak daar dan een speciaal lesprogramma rond dit thema van en ben zeker 4 weken met ze aan de slag geweest. Behalve de uiting van hun eigen onrust rond dit thema, levert het ook een positieve sfeer in de klas op. Pesten en de gevolgen daarvan worden bespreekbaar en de leerlingen helpen en corrigeren elkaar.
Vaak moet ik aan anderen uitleggen dat drama en leefstijl geen pretlessen zijn, maar levenslessen zijn. Sociaal-emotionele vaardigheden zijn zeer belangrijke vaardigheden. Fijn om te lezen dat meerderen er zo over denken.
Dank voor je positieve reactie. Hebben jullie veel uren voor drama? Een ontzettend mooie aanvulling op het vaardighedenonderwijs inderdaad! Ik neem aan dat jullie binnen de mentoruren expliciet aandacht besteden aan sociaal emotionele vaardigheden? Als je het dan hebt over een schoolbrede visie en transfer naar de vaklessen, is dit een prachtig voorbeeld. Goed om te horen dat je hier zo mee bezig bent.