Ga maar eens bij jezelf na hoe vaak je een sociaal-wenselijk antwoord geeft. Geen verstand van wijn maar toch meepraten met de sommelier in een restaurant: kwestie van verbergen dat je er niets van weet? Opscheppen over je discipline in je nieuwe dieet, terwijl dat koekje vanmorgen daar echt niet bij hoorde: schaamte? En dat zijn nog onschuldige onderwerpen. Ga je het hebben over thuissituaties, overtuiging, normen en waarden, dan denk ik dat er nog veel meer ‘sociaal-wenselijke antwoorden’ komen. Antwoorden die een soms zorgelijke en essentiële achtergrond verbergen. Geldt voor ons, maar dus ook voor leerlingen. Hoe ga je met dit natuurlijke verschijnsel om?
Ga uit van je voelsprieten
Hieronder een heel aantal tips waarmee je eerlijkheid in de klas kunt bevorderen. Toch zal sociale wenselijkheid blijven bestaan. Daarom is de belangrijkste tip het afgaan op jouw docentenvoelsprieten. Een gevoel dat het antwoord van een leerling niet klopt? Focus dan extra op onderstaande tips in het geval van die individuele leerling en probeer de leerling een aantal keer bewust te observeren. Baart het je zorgen omdat het gaat over een essentieel onderwerp? Dan moet je misschien actie ondernemen richting collega’s of zelfs ouders.
Ga uit van ‘normaal’
Iedereen, zeker iedereen in de leeftijd van jouw leerlingen, wil ‘normaal’ zijn. Daar kun je vanuit gaan. Als een leerling ‘anders’ is, kan hij/zij dat verbergen. Dat is dan sociaal-wenselijk: je conformeren aan de geldende norm. Het normaal willen zijn van leerlingen biedt jou als docent mogelijkheden. Je kunt namelijk streven naar een klassennorm waarin eerlijkheid en oprechtheid, respect en jezelf kunnen zijn overheersen. Streven naar een veilige en eerlijke sfeer in de klas dus, waarin het sociaal-wenselijk is om altijd eerlijk en oprecht te zijn.
Wees je bewust van jouw rol
Als docent kun je persoonlijk invloed hebben op de mate van sociale wenselijkheid. De belangrijkste vraag die je jezelf kunt stellen is welke vooroordelen jij over leerlingen hebt. Ga jij uit van een oneerlijke leerling? Bedenk dan goed of dat gebaseerd is op een vooroordeel of dat dit een resultaat is van voelsprieten. In het eerste geval moet je iets doen tegen dat uitgangspunt. Vooroordelen kunnen een self-fulfilling prophecy zijn: leerlingen gaan zich ernaar gedragen. Dus verwacht jij oneerlijkheid en sociaal wenselijk respons? Dikke kans dat je die krijgt.
Daarbij komt dat een onberekenbare docent zorgt voor leerlingen die voor de veilige weg kiezen. De sociaal-wenselijke weg dus. Zorg bij jezelf voor een rustige en neutrale houding. Bij die neutrale houding hoort dat je op veel extremen rustig reageert. Stel jij dus een vraag (Hoe was je weekend?) dan kun je er zelf al, zonder lacherig te doen, wat ‘extreme’ antwoorden bij geven als voorbeeld (Ik had een heerlijk weekend, hele weekend geslapen/ Niet zo leuk, had ruzie met moeder.).
Stel de goede vragen
1. Doel Bedenk je altijd met welk doel je een bepaalde vraag stelt. Wil je dat de leerling een beschrijving geeft of vraag je naar zijn/haar mening? Dit bepaalt de toon van de vraag.
2. Eén vraag tegelijk Een regel die daarop volgt is dat je altijd maar één vraag tegelijk moet stellen. Stel je meerdere vragen in één (Hoe is het thuis en met jou?) dan kan de leerling kiezen welke vraag hij/zij wel en niet beantwoordt. Vervolgens ben jij de regie kwijt over welk onderwerpen besproken wordt. Hierdoor geef je dus de gelegenheid om een verkapt sociaal-wenselijk antwoord te geven.
3. Open vragen Een andere tip is open vragen stellen. Door de omvang van het (te bedenken) antwoord zijn deze lastiger sociaal wenselijk te beantwoorden dan gesloten vragen. Zeker als antwoord een aantal keer herhaald moet worden. Een mooi voorbeeld is de vele lessen die ik in Ethiopië observeerde. De docent vroeg na een uitleg: “Do you understand?” en de klas reageerde met: “Yes teacher!”. Een mooie aanvullende (open) vraag bleek: “Student x, if you understand, can you explain what I just told you?”.
4. Vragen over concrete situaties Wil je met een leerling praten over een bepaalde houding of manier van reageren, bespreek dan altijd een concrete situatie. Reflectieve vragen zijn moeilijker sociaal-wenselijk te beantwoorden als ze gaan over een feitelijke, concrete situatie.
Op naar een eerlijke klascultuur! Heb jij nog goede tips om goed met sociaal-wenselijke antwoorden om te gaan? Deel ze hieronder!
