“Yesterday’s answers won’t solve today’s problems” is een bekende uitspraak die gaat over het belang van kritisch denken. De wereld verandert in sneltreinvaart en datzelfde geldt voor de arbeidsmarkt. De leerlingen van nu krijgen te maken met banen die straks verdwenen zijn en banen die nu nog niet bestaan. Er zijn crises die schreeuwen om oplossingen. Daarnaast neemt de hoeveelheid beschikbare informatie steeds verder toe. We kunnen AI-tools zoals ChatGPT gebruiken om teksten te genereren en nepnieuws kan razendsnel viraal gaan. Om daar mee om te kunnen gaan, moet je zelf kunnen inschatten wat waar is en wat niet.
Wat houdt kritisch denken als vaardigheid in?
SLO geeft de volgende omschrijving van kritisch denken: ‘Bij kritisch denken gaat het om het vermogen om zelfstandig te komen tot weloverwogen en beargumenteerde afwegingen, oordelen en beslissingen. Hiervoor zijn denkvaardigheden noodzakelijk, maar ook houdingsaspecten, reflectie en zelfregulerend vermogen.’ Voor de duidelijkheid: kritisch denken is niet hetzelfde als analytisch denken of creatief denken. Analytisch denken gaat over de vraag ‘Wat weet ik?’ (analyseren), kritisch denken gaat over ‘Wat betekent dat?’ (evalueren) en creatief denken gaat over de vraag ‘Wat kan ik daarmee?’ (creëren).
Bekijk ook eens deze heldere uitleg van kritisch denken door een filosoof (in het Engels).
Waarom is kritisch denken zo belangrijk?
In de afgelopen jaren zijn bedrijven enorm veranderd, ze zijn platter geworden. Het werk is nu veel meer georganiseerd in projectteams in plaats van hiërarchisch van boven naar beneden. Jij en je team hebben een taak of probleem dat opgelost moet worden en het team moet uitzoeken hoe dat het beste kan gebeuren. Leidinggevenden hebben niet meer alle antwoorden op een probleem, ze verwachten van hun werknemers dat zij hen daarbij helpen. Kritisch denken is niet alleen belangrijk voor theoretisch geschoolde werknemers. Toyota verlangt bijvoorbeeld van elke werknemer op ieder niveau dat ze deze vaardigheid bezitten. Iedereen kan de lopende band stoppen, iedereen is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het product en elke werknemer wordt geacht mee te denken over hoe het in de toekomst beter kan.
Lees ook ‘Burgerschap: het hoe en wat en inspiratie voor je burgerschapsonderwijs’
Hoe leer je leerlingen kritisch denken?
Vertaald naar onderwijsvormen betekent het dat docenten hun leerlingen ruimte geven om te experimenteren, dat zij opdrachten geven die niet per se leiden tot één goed antwoord, maar waarvoor meerdere oplossingen mogelijk zijn, dat zij open vragen en denkvragen stellen die het voorstellingsvermogen van leerlingen vergroten, en dat zij leerlingen uitdagen om te reflecteren. (Buisman, Van Loon-Dikkers, Boogaard & Van Schooten, 2017)
Soorten vragen die je kunt stellen om leerlingen aan te moedigen dieper na te denken:
- Wat zijn de feiten?
- Welke conclusies kun je hieruit trekken?
- Welke bewijzen of argumenten ondersteunen deze bewering?
- Wat zijn mogelijke alternatieve verklaringen of oplossingen?
- Welke voor- en nadelen zijn er aan deze situatie/keuze?
- Hoe zou jij deze situatie benaderen? Waarom?
- Hoe zou iemand met een andere achtergrond hierover kunnen denken?
- Welke gevolgen heeft deze beslissing voor verschillende belanghebbenden?
- Wat zijn mogelijke beperkingen van deze aanpak?
- Hoe kun je deze situatie vanuit een ander perspectief bekijken?
Bij het stellen van kritische denkvragen is het belangrijk om ruimte te geven voor discussie en diepgang in de antwoorden. Moedig leerlingen aan om hun ideeën en redeneringen te onderbouwen en moedig een open en respectvolle uitwisseling van gedachten aan. Het doel is om leerlingen te leren hoe ze zelfstandig en kritisch kunnen nadenken, problemen kunnen analyseren en weloverwogen beslissingen kunnen nemen.
Wil je een keer een leuke les doen over kritisch denken? In onze werkboeken Studievaardigheden vind je lessen Informatievaardigheden die regelmatig kritisch denken als vaardigheid behandelen. Ook in onze methode voor Sociaal-emotionele vaardigheden komt deze vaardigheid terug.
