Onderwijs in het buitenland #1: een eigen draai op IJsland

Zoveel landen, zoveel verschillende onderwijssystemen?! Met deze vraag starten we een nieuwe serie blogs over onderwijssystemen in andere landen. We zijn nieuwsgierig naar hoe het onderwijssysteem in een land zoals Finland, IJsland, Hongarije of België vormgegeven is. En vooral: wat zijn de opvallendste verschillen met ons stelsel? En wat kunnen wij leren van andere landen?

IJsland. Het land met de gijsers, vulkanen en de Eyjafjallajökull. Deze gruisspuitende vulkaan legde een aantal jaar geleden niet alleen het vliegverkeer plat, veel niet-IJslanders braken zich ook de tong over de naam. Hoewel het IJslands voor veel niet-eilanders als een onbegrijpelijk brabbeltaatlje klinkt, kunnen de Ijslanders er uitstekend mee uit de voeten. Het land voert de wereldtop aan in het percentage geletterde mensen. IJsland investeert dan ook flink in goed onderwijs. Voor de toptalenten én de ‘probleemgevallen’.

Onderwijssysteem
Kinderen van 6 tot 16 gaan verplicht naar school. Zij doorlopen de tien klassen van de grunnskóli. Veel leerlingen studeren na de grunnskóli nog even door. Het voortgezet onderwijs, framhaldsskóli, duurt vier jaar. Er is beroepsonderwijs, maar ook onderwijs dat gelijk staat aan het gymnasium. 57% van de IJslanders studeert af aan één van de framhaldsskóli. Naast goed onderwijs, kunnen IJslandse kinderen ook volop genieten van de zeer gewaardeerde zomer: in juni, juli en augustus zijn ze vrij.

Uitgestrektheid leidt tot passend onderwijs
Oecumenisch onderwijs? Of toch tweetalig onderwijs met een een Montessoribenadering? Tenzij je in hoofdstad Reykjavik woont, kunnen ouders en kinderen zich die vraag besparen. Doordat IJsland extreem dunbevolkt is, moeten kinderen vaak vele kilometers reizen voordat ze bij een piepklein dorpsschooltje zijn. Veel keuze is er niet. Dat betekent ook dat scholen vrijwel nooit leerlingen (kunnen) weigeren. Sterker nog: de overheid vindt dat ieder kind gelijke rechten in het onderwijs moet hebben. Daarom wil de overheid ook dat zoveel mogelijk kinderen in het regulier onderwijs meedraaien.

Kinderen die wat minder makkelijk meekomen op school, worden onderzocht en krijgen een zorgindicatie. Als een kind met een speciale zorgbehoefte op school komt, dan krijgt de docent ook een aantal uren begeleiding om het kind op te kunnen vangen.

Geschoolde docenten met eigen touch
IJslandse docenten verstaan hun vak. Tenminste, dat zou je verwachten. Docenten die lesgeven aan de achtse klas van de grunnskóli of hoger, moeten allemaal vier jaar hebben doorgebracht op de universiteit, net zoals de leraren in het voortgezet onderwijs. Dat stelt de overheid als een harde eis, verder laat de regering de teugels van docenten redelijk vieren: ze kunnen tot op zekere hoogte zelf bepalen hoe ze hun lessen inrichten en welke topics ze uitlichten in de les. De Nederlandse registratiecultuur kom je in IJsland niet tegen.

Toetsen zijn niet gestandaardiseerd, een docent kan dus zelf (binnen redelijke marges) bepalen hoe en wat hij overhoort. En nee, daarbij worden leerlingen van andere, soepelere, scholen niet voorgetrokken. Een cijfer is maar een relatief getal. Iedere leerling kan naar iedere onderwijsvorm doorstromen, ongeacht zijn of haar cijfers.

Gratis
Het onderwijs tijdens de jaren op de grunnskóli is all-inclusive: de lessen, de schoolmaterialen en de boeken worden betaald. Ook het voortgezet onderwijs is goed betaalbaar. De overheid vindt het belangrijk dat iedereen, arm of rijk, toegang heeft tot onderwijs.

Leren voor het leven
IJslandse scholen hebben geen overdreven focus op toetsen. Scholen moeten leerlingen voorbereiden op ‘het leven in een continu veranderende wereld’, zo heeft de overheid het omschreven. Onderwerpen die de overheid belangrijk vindt? Natuur en gezondheid, christelijke waarden, ‘democratische co-operatie’ en de mindset om continu te willen blijven leren en ontwikkelen. Hmmm, dat laatste klinkt wel heel erg tumultueus: Uppþot gera saman! Oftewel: Tumult maak je samen!

IJsland als inspiratiebron
Tijd om de balans op te maken. Waar kunnen wij leren van IJsland? Ik denk dat IJsland het onderwijs niet fundamenteel anders aanpakt dan wij, maar dat ze op sommige gebieden net even wat verder zijn dan wij in Nederland.

1. Iedereen heeft recht op onderwijs. Kinderen die afwijken van de norm worden op scholen met open armen ontvangen. Is een kind een ‘probleemgeval’? Dan zien scholen het als hun uitdaging het kind toch mee te kunnen laten draaien in een reguliere klas. In Nederland moet het zo gaan, op IJsland gaat het al zo.
2. Docenten kunnen hun creativiteit tot volle wasdom laten komen door het gebrek aan rigide kaders over hoe een docent zou moeten lesgeven en toetsen.
3. Leerlingen leren voor zichzelf, het leven en de maatschappij, in plaats van voor het tentamenblaadje.