De docent als mens #3: eerste hulp bij psychische problemen

Gepubliceerd op: 31 oktober 2018
Door: Florianne Sollie

Omdat we als docenten zo ontzettend veel jonge mensen voorbij zien komen, krijgen we vroeg of laat allemaal te maken met een leerling die (in meer of mindere mate) last heeft van psychische problemen. Vorig jaar vertaalde ik de materialen voor een cursus Youth Mental Health First Aid, ofwel: eerste hulp bij psychische problemen. De cursus is specifiek gericht op wat je als volwassene voor een jongere kunt doen. In deze blog vertel ik over de belangrijkste lessen die ik eruit heb getrokken.

Risicogroep

Gelukkig komen verreweg de meeste jongeren hun puberteit door zonder noemenswaardige problemen. Er is echter een klein percentage dat tijdens deze periode een psychisch probleem ontwikkelt. We weten dat het overgrote deel van de psychische problemen bij volwassenen in hun puberteit is ontstaan. Lees hierover meer in dit artikel over de invloed van de huidige maatschappij. We weten ook dat hoe eerder er hulp komt, hoe groter de kans is op herstel en hoe sneller mensen herstellen. Het komt er dus op neer dat je enorm kunt helpen door alert te zijn, en psychische eerste hulp te verlenen.

Eerste hulp verlenen

Psychische eerste hulp bestaat voornamelijk uit het onderwerp bespreekbaar maken met de jongere, en het faciliteren van professionele hulp. Soms is hiervoor een gesprek genoeg, soms zul je (in overleg met de leerling!) ouders moeten inschakelen, en soms kun je specifieke websites aanraden of de jongere direct in contact brengen met een professionele hulpverlener. Het werkt eigenlijk net zoals met fysieke eerste hulp: als je geen arts bent, ga je niet ter plaatse opereren. Wél bel je de ambulance, en verzorg je een slachtoffer zo goed mogelijk totdat hulp arriveert. Psychische eerste hulp betekent dus ook dat je niet zelf therapeut of psychiater gaat spelen. Zo voorkom je schadelijke gevolgen voor jezelf én de jongere.

De situatie inschatten

Maar hoe herken je nu de situaties waarin eerste hulp gewenst is? De basis is om jezelf te informeren over signalen waaruit kan blijken dat het niet goed gaat met een jongere. Er zijn subtiele signalen zoals afzondering, veel praten over de dood, of een koptelefoon met muziek absoluut niet willen afzetten. Het lastige is dat deze signalen soms normaal puberaal gedrag zijn (‘ik bepaal zelf wel wanneer ik muziek luister’), en soms een symptoom van iets ernstigs (‘ik raak in paniek van stilte, want dan hoor ik stemmen’). Het is dus bij subtiele aanwijzingen zaak dat je met je leerling in gesprek gaat. Er zijn natuurlijk ook acute noodsituaties, die je meteen zult herkennen. Hiermee bedoel ik bijvoorbeeld dat een leerling begint te hyperventileren, aangeeft niet meer te willen leven, of duidelijk het contact met de realiteit kwijt is. De cursus YMHFA gaat voor elk van deze specifieke gevallen in op welke eerstehulpstappen je moet volgen.

Luisteren zonder te oordelen

Wanneer je met een leerling in gesprek gaat over de signalen die je hebt gezien, is het van het grootste belang dat de leerling zich veilig voelt. Er zijn allerlei manieren om met je lichaamshouding, stemgebruik en woordkeuze te laten merken dat de leerling je kan vertrouwen. Het is bijvoorbeeld beter om niet te staan terwijl de leerling zit, en om geen formuleringen zoals ‘gestoord’, ‘ziek’ of ‘van het padje’ te gebruiken. Hier vind je een aantal praktische tips voor een goede luisterhouding. Daarnaast is voor een goed gesprek van belang dat je jezelf goed informeert en je eigen opvattingen even opzij zet. Op die manier zorg je dat vooroordelen en onwetendheid een open gesprek niet in de weg staan.

Voor jezelf zorgen

Als er iets met een leerling aan de hand is, zal dat je altijd in zekere mate persoonlijk raken. Je hebt niet altijd de controle over hoe hard iets binnenkomt, en het is heel normaal om van slag te raken als er iets heftigs aan de hand is. Zo heb ik een paar slapeloze nachten gehad nadat een leerling in psychotische toestand op mijn huiswerkinstituut was verschenen – ik had op het nippertje voorkomen dat ze zichzelf schade berokkende. In de YMHFA-cursus wordt uitgelegd dat je in zo’n periode goed voor jezelf moet zorgen en jezelf een beetje in de watten moet leggen. Daarnaast is het belangrijk om, met absoluut behoud van de privacy van de leerling, met mensen over de situatie te praten. Dit kan een collega zijn, maar ook een vriend/vriendin of zelfs therapeut. Ik koos er bijvoorbeeld voor om extra lang te douchen, mooie muziek op te zetten, en elke avond even met mijn ouders te bellen.

Meer informatie over de YMHFA-cursus is te vinden op mhfa.nl/youth-mhfa. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk ik het vind dat alle mensen die met jongeren werken deze kennis en vaardigheden opdoen. Je kunt er letterlijk levens mee redden.

In mijn volgende blog snijd ik een iets luchtiger onderwerp aan: het gebruik van humor in de omgang met leerlingen. Wil je voor die tijd meer weten over mijn werk? Kijk dan op www.flowhuiswerk.nl.

Misschien vind je dit ook interessant

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Search