Leren is veel meer dan onverstoorbaar een studieboek lezen. Leren is ook om je heen kijken en je in de belevingswereld van een ander verplaatsen. Bijvoorbeeld door een museum te bezoeken. Conceptbedenker, expo-expert en museummaniak Pieter van der Heijden over de rol van het museum in het onderwijs.
Pieter van der Heijden heeft een veelzijdige achtergrond: hij was (mede-)bedenker van het mediawonderland in de Beeld en Geluid experience in Hilversum, maar hij werkte ook voor het Rijksmuseum. Op dit moment werkt hij als duizendpoot bij Xpex, waar hij met een aantal collega’s belevingsconcepten voor organisaties en musea uitdenkt en ontwikkelt. Een lopend project is de verbeelding van de vijftig vensters van de Canon van de Nederlandse geschiedenis in het Arnhemse Openluchtmuseum. In 2016 moet dit klaar zijn. Dat is nog een hele kluif. Want hoe verbeeld je De Republiek? Of Karel de Grote? Of de gasbel?
Een onderdompeling met blijvend effect
‘Het geheim van een goede experience, is jongeren persoonlijk te raken. Hoe lang geleden en ver weg een gebeurtenis ook heeft plaatsgevonden, het spreekt aan wanneer je dilemma’s aanboort die in deze tijd ook nog spelen. Denk aan het venster de Republiek: er is geen koning meer, maar mensen hebben ook geen ervaring met een republiek. Hoe moeten ze hun maatschappij inrichten? Dat is een Egypte-achtige situatie. Of de watersnoodramp. Het is wel even geleden, maar ravage is ravage en mensen zijn mensen. Een allesverwoestende ramp kan ons weer overkomen. Hoe richt je je leven in na zo’n ingrijpende gebeurtenis? Wanneer je bezoekers op een overtuigende manier onderdompelt in een experience, lijkt het alsof ze zich zélf in die situatie bevinden. De identificatie is dan heel groot en zo’n levensvraag wordt dan ineens heel realistisch. Dat effect bereiken is lastiger dan je denkt. Het complete plaatje moet kloppen. Bij zo’n Canon tentoonstelling kunnen we ons geen dichterlijke vrijheden permitteren. Maar soms mis je nét de piek om een verhaal echt spannend te maken. Bijvoorbeeld omdat er een blanco pagina in de geschiedenis zit. Het is dan heel fijn wanneer iemand tijdens een brainstormsessie een ingeving krijgt zodat de presentatie én spannend én historisch correct is.’
De waarde van een beleving
‘Een museum is weer eens wat anders dan letters op papier. In een museum word je net als in een bioscoop ondergedompeld in een verhaal, maar je kunt nu ook nog een schop tegen de objecten geven. In een museum is een één-op-één relatie tussen kennisvergaring en kennisreproductie lastiger aan te tonen. Dat komt omdat je in een museum op een andere manier kennis opdoet, veel intuïtiever en ervarender. Maar er dringt wel iets bij je binnen voor langere tijd. Je doet inzichten op die later in je leven weer opduiken.’
‘Een goed voorbeeld van zo’n inzicht vind ik het project Restart, van het Openluchtmuseum. Hierin krijgen jongeren via een iPad een de situatie van een immigrant voorgespiegeld. Ze moeten in het Openluchtmuseum bijvoorbeeld proberen aan een baan te komen, ze mogen iedereen aanspreken. De medewerkers weten ervan en spelen het spel mee. Ze bieden niet zomaar een baan aan aan iemand die de taal niet spreekt, geen diploma heeft enzovoort. Het achterliggende idee is dat de jongeren zo ervaren dat opnieuw beginnen in een vreemd land zo makkelijk niet is- nu niet en vroeger niet.’
‘Ik vind dit een heel geslaagd voorbeeld van een experience: de lastige positie waarin je als immigrant zit, wordt voelbaar gemaakt. En de mindset is anders: door het spelelement hebben jongeren een duidelijk doel voor ogen, ze willen die baan bemachtigen! En ondertussen komen ze in het Turkenpension, de Molukse Barak, het Chinese eethuis: onderdelen van het museum waar ze ondergedompeld worden in het erfgoed en de ervaringen van echte migranten. De mindset is een noodzakelijke voorwaarde om didactisch resultaat te behalen. Jongeren zijn pas betrokken als de experience van hen verlangt betrokken te zijn.’
‘De bedoeling van zo’n project is niet de directe kennis. De ervaring die de jongeren opdoen is wat het de moeite waard maakt. Ze nemen het immigratietopic met zich mee, ze voelen dat er meerdere perspectieven zijn. Niet alleen op dit specifieke gebied, maar in de hele maatschappij. Dat ze elkaar meer ruimte geven. Ja, zou dat een mooi streven zijn. Dat is vormend, maar wel op een hele spannende manier’.
Het museum in het onderwijs
‘Tegen docenten zou ik willen zeggen: gebruik het museum optimaal, maar zet in op een andere didactische ervaring. Doe niet alsof een museum een school is, want dan haal je het beste er niet uit. Soms lijken resultaten vluchtig, maar zijn ze heel beklijvend, wanneer iemand later in zijn leven met een soortgelijke situatie geconfronteerd wordt.’
‘Een museum zou gezien moeten worden als een andere manier om kennis op te doen. Kennis die heel indringend is, of beklijft. Musea zijn ultrarijke leeromgevingen die leerlingen de mogelijkheid geven op hun eigen manier kennis op te doen.’
