Motivatie: de motor van succes voor leerlingen

Gepubliceerd op: 22 december 2023
Door: Florianne Sollie

Motivatie – het in beweging brengen – klinkt simpel, maar het is nog niet zo eenvoudig om als mentor te ontdekken waar die vonk van enthousiasme zit bij je leerlingen. Wetenschappelijk onderzoek heeft namelijk aangetoond dat de motivatie van leerlingen vanaf een jaar of 8 begint af te nemen om tussen de 14 en 17 jaar een dieptepunt te bereiken. Misschien wel een geruststellende gedachte: het is dus heel normaal dat die motivatie wat hapert bij je leerlingen. Wat gebeurt er allemaal in het brein van een (on)gemotiveerde leerling en welke soorten motivatie zijn er ook alweer?

Inhoud

Het belang van motivatie in het voortgezet onderwijs

Motivatie fungeert als de drijvende kracht achter leerprestaties. Het is de brandstof die leerlingen aanzet om door te zetten, zelfs als de weg naar kennis hobbelig wordt. Als mentor sta je voor de taak om niet alleen kennis over te dragen, maar ook om die innerlijke waakvlam bij je leerlingen aan te wakkeren.

Uitdagingen en strategieën

Een aantal strategieën kun je waarschijnlijk zelf ook wel bedenken. Bijvoorbeeld: maak je les interessant en breng variatie aan! Een voorbeeld van hoe het niet moet? Mijn zoon van 16 vertelt regelmatig over zijn docente bedrijfseconomie, die woord voor woord de slides voorleest van een presentatie die haar collega-docent heeft gemaakt. Zo’n les helpt natuurlijk niet mee bij leerlingen die geen intrinsieke motivatie voor dit vak hebben! Wat een verschil met mijn eigen geschiedenisdocent van vroeger, die vertelde over de Grieken en de Romeinen door hele verhalen na te spelen in de klas. Je hoeft echt geen show te maken van je les, maar een beetje afwisseling en actie kan zeker geen kwaad.
Lees ook ‘10 strategieën om je leerlingen te motiveren

Soorten motivatie

Uit psychologisch onderzoek blijkt al jaren dat er verschillende soorten motivatie bestaan; je bent ongetwijfeld bekend met de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan. Zo is er motivatie die van buitenaf wordt gevoed, bijvoorbeeld door beloningen, straffen, normen en waarden. Een leerling komt bijvoorbeeld niet graag te laat, want nablijven is vervelend. Daarbij is het de norm om op tijd te zijn. Ook interne processen kunnen bijdragen aan motivatie. Dat kunnen emoties of overtuigingen zijn. Een leerling is misschien bang voor een gênante situatie als hij te laat een lokaal inloopt waar alle klasgenoten toekijken hoe hij gaat zitten. Dit werkt natuurlijk allemaal ook in positieve zin: leerlingen laten zich bijvoorbeeld motiveren door extra punten op het rapport wanneer ze hun huiswerk altijd af hebben, en ze vinden het fijn om later trots te kunnen zijn op hun werk.

Welke motivatie werkt?

De meest effectieve vorm is intrinsieke motivatie. Er is dan niets van buitenaf dat de leerling motiveert; de leerling vindt de taak zelf zo plezierig dat er niets anders nodig is om ermee aan de slag te gaan. Als docent probeer je natuurlijk altijd om de lessen en opdrachten zo aan te bieden, dat leerlingen deze vorm van motivatie gaan voelen. Maar school is verplicht en laat vaak weinig ruimte voor eigen keuzes van leerlingen. Een prima plan B is het triggeren van instrumentele motivatie: motivatie die gericht is op het bereiken van doelen. Soms willen leerlingen zó graag een doel bereiken, dat dit genoeg is om aan het werk te gaan. Welke leerling wil nu niet overgaan naar de volgende klas, school afmaken of met een mooi rapport thuiskomen? Hoe je erachter komt wat een leerling motiveert, lees je in deze blog met praktijkvoorbeeld van onze trainer Florianne.

Motivatie en het puberbrein

Je zou het misschien niet zeggen, maar de vorm van motivatie die op normen en waarden is gebaseerd, is juist in de puberteit van bijzonder sterke invloed. Zoals ik eerder al beschreef, gelden de normen en waarden van de eigen leeftijdsgroep hierbij het sterkst. Wat betreft de andere vormen van motivatie; die zijn bij pubers niet zo anders dan bij andere leeftijdsgroepen. Als volwassenen iets verplicht wordt wat ze echt niet leuk vinden, zijn ze net zo moeilijk te motiveren. Het grote verschil is dat een volwassene een stuk meer vrijheid heeft om zelf activiteiten te kiezen, terwijl een puber leerplichtig is. Pubers zijn wél lastiger te motiveren op basis van beloningen in een verre toekomst. Niet omdat die toekomst hen niet kan schelen, maar omdat ze zich er simpelweg geen beeld van kunnen vormen. Alweer ga ik met de vinger wijzen naar de aanstichter van vele moeilijkheden voor pubers: de prefrontale cortex. Die is bij pubers nog niet af, wat er onder andere voor zorgt dat ze zich de toekomst niet goed kunnen voorstellen.

Beloningen motiveren

Als docent kun je leerlingen op twee manieren helpen. Ten eerste kun je zorgen voor gevolgen op de kortere termijn. Bijvoorbeeld door elke les een kleine beloning te verbinden aan een korte overhoring. Dit sluit veel beter aan bij puberhersenen dan alleen een grote toets aan het eind van de periode. Ten tweede kun je leerlingen helpen bij hun beeldvorming van de toekomst. We kunnen de hersenen een klein beetje forceren door bewust het gesprek aan te gaan over hoe dingen straks zullen zijn. Stel je voor dat je straks een voldoende hebt, hoe voel je je dan? Wat voor rapport heb jij nodig om tevreden te zijn? Wat kun je vandaag nog doen om te zorgen dat je aan het eind van het jaar overgaat? En morgen? En volgende week? Motivatie is bij pubers soms dus lastiger te triggeren vanwege verplichtingen én vanwege de hersenen die nog in ontwikkeling zijn. Gelukkig kunnen we als docenten spelen met de verschillende soorten motivatie en rekening houden met het puberbrein.

Hoe is jouw motivatie?

Voor alles in het onderwijs geldt: wat voor een voorbeeld geef jij als docent? Sta je energiek voor de klas of schiet je om het minste of geringste uit je slof omdat je je afvraagt waar je het allemaal voor doet? In dat laatste geval: lees ook eens deze blog met 10 manieren om gemotiveerd te blijven. Het is geen rocket science, maar misschien haal je er wel iets uit waar je wat aan hebt.

Wil je meer doen met dit onderwerp?

  • Op dinsdag 16 april 2024 vindt de Nationale Mentorendag plaats, met als thema: motivatie! Onder andere ontwikkelingspsycholoog en auteur Steven Pont en serious games expert Nancy Beers komen spreken over dit boeiende onderwerp. Kom je ook?
  • In onze memberomgeving staat na de kerstvakantie een Tumult Actueel voor je klaar over motivatie en ook onze nieuwe rubriek ‘mentornieuws’ gaat over dit onderwerp.
  • Wist je dat we ook een docententraining geven over het motiveren van leerlingen?

Misschien vind je dit ook interessant

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Search