Stress? Nu? Misschien kom je net terug van een paar weken heerlijk ontspannen in een warm land, een energieke stedentrip of een relaxt weekendje op de Veluwe en is de stress van het dagelijks leven even heel ver te zoeken. Dat is mooi! Maar omdat voorkomen beter is dan genezen, vertel ik je in deze blog wat voor effect stress eigenlijk heeft op ons brein en ons vermogen om te leren én geef ik wat tips waarmee jij en je leerlingen komend schooljaar hopelijk (nog) beter om kunnen gaan met die stress.
Wat gebeurt er in je hersenen als je stress hebt?
Je lichaam en hersenen reageren op stress met een complexe waterval aan hormonen en neurotransmitters. Als de sensoren van een kind het signaal ‘gevaar’ ontvangen, komen er via de HPA-as (voor de geïnteresseerden, dat staat voor hypothalamic-pituitary-adrenal) stresshormonen vrij. Eén van die stresshormonen is cortisol, wat een direct effect heeft op het hart, de longen, bloedcirculatie, stofwisseling, het afweersysteem en de huid. De HPA-as stimuleert ook de aanmaak van dopamine, noradrenaline en adrenaline en door deze transmitters wordt de amygdala gestimuleerd die op zijn beurt de angstige reactie veroorzaakt. De hersenen laten vervolgens neuropeptide S vrij, dit zorgt ervoor dat je alerter wordt en angstig reageert.
De invloed van stress op het leervermogen
Het hele HPA systeem is erop ingericht dat een kind gestimuleerd wordt om weg te rennen als er gevaar dreigt. Dat is natuurlijk fijn als het écht gevaarlijk wordt, maar is minder handig als je probeert te leren. Anders gezegd: zou je de Duitse naamvallen kunnen uitleggen als je achterna gezeten wordt door een beer? Natuurlijk niet! Maar hoewel dit misschien logisch klinkt, is het antwoord op de vraag waarom dit dan zo is, een stuk ingewikkelder.
De hippocampus en het geheugen
Op de korte termijn zorgt acute stress (= cortisol) ervoor dat je dingen minder goed kunt onthouden. Normaal gesproken is de hippocampus verantwoordelijk voor het ‘verwerken’ van informatie van het korte- naar het langetermijngeheugen. Volgens een studie die in 2008 door onderzoekers van de University of California Irvine is uitgevoerd, breekt de cortisol zodra het in de hippocampus terecht komt, heel snel de belangrijke uitsteeksels van de neuronen af. Leren en onthouden gaat beter als de neuronen herhaaldelijk geactiveerd worden (hierdoor worden de hersenen geprikkeld om een gewoonte of gedrag te onthouden). Als de uitsteeksels afgebroken worden, wordt het vermogen van de hersenen om belangrijke informatie te herkennen én op te slaan drastisch verminderd en is leren dus behoorlijk lastig!
Gelukkig kunnen deze uitsteeksels (tot op zekere hoogte) teruggroeien. Alleen wanneer iemand gedurende een langere periode onder stress staat, begint het brein te ‘wennen’ aan die stress-situatie en zal het hierdoor een volgende keer weer sneller in die stresssituatie schieten. Als dit gebeurt zullen de uitsteeksels van de neuronen niet meer de mogelijkheid hebben om terug te groeien. Deze verhoogde stressreactie is een probleem op zich. Het zorgt namelijk voor kortsluiting in de prefontale context, waardoor vaardigheden die essentieel zijn voor succesvol leren (denk aan zelfbeheersing, onthouden, redeneren etc.) verminderen.
Wie loopt er risico?
Zowel acute als chronische stress zijn slecht voor leerlingen van alle leeftijden, maar in de vroege ontwikkeling zijn de effecten echt gevaarlijk. Daarnaast lopen leerlingen die te maken hebben met een onstabiele thuissituatie (denk aan armoede, verwaarlozing, mishandeling, ouders met psychische klachten of drugsmisbruik) een veel hogere kans om dergelijke problemen te ontwikkelen. Natuurlijk is het geen garantie op problemen, maar het is zeker een aanleiding om een vinger aan de pols te houden en (indien nodig) tijdig in te grijpen.
Wat kun je als docent doen?
Volgens econoom en Nobelprijswinnaar James Heckman kunnen sociale vaardigheden, persoonlijke eigenschappen en ‘het kunnen focussen op een taak’ (de zogenaamde soft skills) aangeleerd worden. Dit pleit ervoor om op scholen meer aandacht te geven aan sociaal emotionele vaardigheden.
Zo verminder je stress in de klas
Gelukkig zijn er verschillende dingen die je als docent kunt doen om stress in de klas te verminderen:
1. Wijs je leerlingen op de vertrouwenspersoon binnen de school
Het is handig als leerlingen weten bij wie ze terechtkunnen als ze ergens mee zitten. Dat kan natuurlijk hun mentor zijn, maar soms is het voor hen misschien prettiger om te praten met een vertrouwenspersoon of een psycholoog. Leg aan het begin van het schooljaar (bijvoorbeeld tijdens een mentoruur) uit bij wie de leerlingen terecht kunnen met vragen en/of problemen.
2. Moedig zelfbewustzijn aan
Als leerlingen weten wat het effect is van stress, zijn ze zich er bewuster van en kunnen ze zelf beter tijdig aangeven wanneer ze (te) veel stress ervaren.
3. Leer ze plannen
Je kunt last krijgen van stress omdat je het gevoel hebt dat je 1001 dingen moet doen en niet weet waar je moet beginnen. Zorg dat je leerlingen hun to-do’s organiseren en inplannen, zodat ze het gevoel hebben dat ze alles onder controle hebben.
–> Bekijk eens onze Stappenplan plannen of vraag een beoordelingsexemplaar aan van Tumult in de Brugklas, waarin de vaardigheid plannen uitvoerig aan bod komt.
4. Geef punten voor inzet
Goede cijfers stimuleren en soms heb je als docent de mogelijkheid om leerlingen niet alleen op hun eindresultaat, maar zeker ook op hun inzet te beoordelen. Geef bijvoorbeeld punten voor een goede beredenering of iets anders waaruit blijkt dat ze wel degelijk hun best gedaan hebben. Zo geef je ze het gevoel dat ze niet alleen maar scoren als iets perfect is en krijgen ze meer vertrouwen in zichzelf.
5. Doe aan mindfulness en meditatie
Het huidige schoolsysteem is helemaal ingericht op resultaatgericht leren. Maar in contact blijven met je emoties is minstens net zo belangrijk. Leer leerlingen mediteren. Bijvoorbeeld voor een examen. Daarmee verminderen ze stressgevoelens en leren ze op de langere termijn beter omgaan met stressvolle situaties.
Welke tips heb jij om je leerlingen beter om te laten gaan met stresssituaties?
Foto bovenin: janalee marcail
