“Zelfvertrouwen”, “Gevoelens, wensen en opvattingen”, “Sociale vaardigheden en relaties”… Voor welke leeftijdsgroep zijn deze vaardigheden belangrijk om te ontwikkelen?
A. 4-12 jaar
B. 12-18 jaar
C. beide leeftijdsgroepen
Als je het antwoord moet baseren op het wel of niet bestaan van leerlijnen in Nederland voor deze vaardigheden, dan zou het antwoord A moeten zijn. Voor het primair onderwijs heeft de SLO namelijk de leerlijnen “Zelfvertrouwen”, “Gevoelens, wensen en opvattingen” en “Sociale vaardigheden en relaties” uitgewerkt. Voor het VO is er echter geen leerlijn te vinden. Betekent dit dat het ontwikkelen van deze vaardigheden na 12 jaar niet meer belangrijk is? Nee, ook op de middelbare school is aandacht voor deze vaardigheden van belang. In deze blog lees je waarom en welke positieve effecten dit heeft op de leerling zelf, medeleerlingen en het schoolklimaat. En dan gaat het niet alleen om ‘probleemleerlingen’ maar om alle leerlingen.
Wat is sociaal-emotionele ontwikkeling?
Bij ‘sociale ontwikkeling’ gaat het om rekening houden met je medemens, begrip hebben voor je medemens en vaardigheden ontwikkelen om goed om te gaan met de mensen om je heen. Bij ‘emotionele ontwikkeling’ gaat het om goed omgaan met eigen gevoelens en die van anderen. (Bron)
Waarom is specifieke aandacht voor sociaal-emotionele vaardigheden in het curriculum belangrijk?
In The missing piece, een rapport uit de VS, wordt uitgelegd waarom je aandacht zou moeten besteden aan sociaal-emotioneel leren in het onderwijs. De schrijvers hielden een nationaal onderzoek onder docenten van peuterscholen tot aan het eindexamenjaar om de rol en waarde van sociaal-emotioneel leren op scholen vast te stellen. Docenten uit het onderzoek erkennen dat deze vaardigheden te onderwijzen zijn, ze vinden dat scholen meer prioriteit moeten geven aan het integreren van deze vaardigheden in het curriculum en de schoolcultuur en dat dit ook terug te zien moet zijn in de officiële kerndoelen.
In het rapport worden net iets andere gebieden onderscheiden dan bij de SLO:
- Zelfbewustzijn (zoals: je kwaliteiten en beperkingen kennen)
- Zelfmanagement (zoals: controle hebben over jezelf en doorzettingsvermogen)
- Sociaal bewustzijn (zoals inlevingsvermogen in de ander)
- Relationele vaardigheden (denk aan: samenwerken en conflicten oplossen)
- Verantwoorde besluitvorming (zoals het maken van ethische keuzes)
Een aantal interessante bevindingen die in dit rapport genoemd wordt en die het belang van goede sociaal-emotionele vaardigheden onderstrepen:
- Uit onderzoek onder jongeren van groep 7 tot het eindexamenjaar blijkt dat positieve emoties, zoals hoop, welzijn en betrokkenheid in totaal 31% van de variatie in leerprestaties verklaren.
- Onderzoek suggereert dat een goed sociaal-emotioneel programma absenties onder leerlingen kan verminderen en de interesse van studenten kan verhogen.
- Sociaal-emotionele programma’s stimuleren meer sociaal gedrag en verbeteren leerprestaties.
- Leerlingen die een sociaal-emotioneel programma volgen blijken betere leerprestaties te leveren, meer motivatie te hebben, beter gedrag te vertonen en een hogere aanwezigheid te hebben dan leerlingen die niet zo’n programma volgen.
- Uit een meta-analyse blijkt zelfs dat leerlingen die sociaal-emotionele vaardigheden hebben geleerd gemiddeld 11% hoger scoren dan leerlingen die niet deelnamen aan zulke programma’s.
- Op scholen waar aandacht is voor sociaal-emotionele vaardigheden, is minder sprake van pesten en een beter schoolklimaat.
De aandacht voor het leren van sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen neemt af naarmate de leerling in een hogere klas komt: in de VS gaf slechts 28% van de VO-docenten aan dat er schoolbrede aandacht voor deze vaardigheden was, tegen bijna de helft van de docenten in het basisonderwijs. Om deze aandacht te versterken, zouden docenten deze vaardigheden graag terug zien in het nationale curriculum.
Bovendien is de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen gebaat bij aandacht en steun van het thuisfront. De aanbeveling in dit rapport is dan ook om de coördinatie op dit gebied tussen school en ouders/verzorgers te organiseren.
De conclusie
Dit rapport gaat over de VS en is daarom misschien niet één op één te vertalen naar de situatie in Nederland. Maar als ook maar de helft ervan van toepassing is op onze scholen en leerlingen, hebben we een sterk argument om systematisch aandacht te besteden aan de sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen op de middelbare school.
In het huidige onderwijs ligt de nadruk op vakinhoudelijke prestaties, zoals taal en rekenen. En deze vakinhoud is ingebed in het curriculum. Minder aandacht is er vaak in verhouding voor het schoolklimaat, antipestprogramma’s, doorzettingsvermogen van leerlingen, etc. Wanneer bepaalde thema’s spelen wordt er soms pas aandacht besteed aan deze vaardigheden. Terwijl, wanneer je sociaal-emotionele vaardigheden ook inbed in het curriculum en preventief in plaats van ad hoc aanleert, dit positieve effecten heeft op schoolsucces, werk en leven. Eigenlijk gaat het hier over de leerling in zijn geheel onderwijzen: dus niet alleen zijn cognitieve prestaties maar ook zijn sociale vaardigheden aanspreken.
Wat draagt Tumult hieraan bij?
Tumult heeft lesmateriaal voor sociaal-emotionele vaardigheden waarin allerhande thema’s aan bod komen: groepsvorming, klassenafspraken maken, pesten, veilige school, zelfvertrouwen, vriendschap & relaties, assertiviteit, respect, samenwerken, omgaan met emoties, identiteit, geluk, interesse tonen etc. Leerlingen ontwikkelen hiermee met elkaar deze vaardigheden door een mix van opdrachten, werkvormen, filmpjes, digilessen en -testen, stappenplannen en lesbrieven. Bovendien wordt de docent ondersteund in hoe hij/zij deze lessen kan vormgeven dankzij kant-en-klare lesvoorbereidingen met ideeën voor werkvormen en discussievragen. Er is materiaal voor klas 1 t/m 3-4 voor vmbo en havo/vwo.
Zijn sociaal-emotionele vaardigheden bij jou op school onderdeel van het curriculum? En hoe wordt dit uitgewerkt?
3 Responses
Hoe definieren we pesten?
En is blootgesteld worden aan woorden die men als niet prettig/beledigend ervaart niet juist goed voor de ontwikkeling van een kind? (Ik heb het hierbij uiteraard niet over fysiek geweld).
Ik heb zelf genoeg te maken gehad met verbaal geweld in mijn (lage) schoolcarrière, maar als ik daar nu op terugkijk heeft dat lichte verbale geweld mij op veel manieren juist goed gedaan.
Ik denk dat een kind weerbaar moet worden en dus een schild moet leren ontwikkelen tegen verbaal geweld.
Ook vraag ik me af of het niet erg extreem is om sociale vaardigheidstraining te verplichten op scholen aangezren veel leerlingen prima kunnen omgaan met anderen.
Niet iedereen is een pestkop en het is fout om iedereen te behandelen als een potentiele pestkop.
Scholen moeten beter omgaan met pesten op het moment dat het plaatsvindt.
Maar pesten (verbaal) is geen snelgroeiend probleem, en niet geheel zonder nut.
Toen mijn kinderen naar de middelbare school gingen, vond ik het belangrijk dat ze hier het onderwijs kregen die bijdroeg aan goede sociale ontwikkelingen, naast het leren van andere vaardigheden. Een christelijke school is uiteindelijk onze keuze geworden, omdat hier meer aandacht wordt besteed aan normen en waarden, zodat onze kinderen opgroeien en leren wat belangrijk is in het leven, voor hunzelf en hun medemens.
Hoi Marie, dank voor je reactie! Zelf heb ik op een Vrije School gezeten om die reden, omdat dat in mijn stad de school leek die hier het meeste aandacht aan besteedde (en het beste bij mij paste toen). Maar ik denk dat er ook genoeg reguliere scholen zijn die hier aandacht aan besteden, dat zal verschillen per school/stad/dorp.