Burgerschap: het hoe en wat en inspiratie voor je burgerschapsonderwijs

Gepubliceerd op: 12 juli 2023
Door: Lisa Kooijman

Burgerschapsvorming is een wettelijk verplichte opdracht voor scholen. Omgangsvormen, kritisch leren denken en welke normen en waarden je hebt. Dat zijn zomaar een paar onderdelen die horen bij burgerschap. Voor scholen is het nu nog vrij in te vullen hoe ze burgerschap geven. Dat maakt het soms lastig: waar moet je beginnen? In deze blog nemen we je mee in wat burgerschap is, waarom het belangrijk is, hoe je burgerschap kunt geven en tenslotte geven we je wat inspiratie om aan de slag te gaan!

Wat is burgerschap?

De definitie van burgerschap volgens de Dikke van Dale is: ‘een schoolvak waarbij je je leert oriënteren op je rol in de maatschappij’. Een goede en beknopte beschrijving. Bij burgerschapsonderwijs draait het er volgens ons om leerlingen te helpen hun positie in de maatschappij betekenis te geven. Om dat te doen hebben leerlingen verschillende soorten kennis en vaardigheden nodig. Denk aan kennis over hoe ons democratisch systeem werkt en vaardigheden als kritisch denken. 

Het nut van burgerschapsonderwijs

De wereld verandert snel en pubers bevinden zich in een ontzettend vormende en zoekende periode op de middelbare school: wie ben ik? En wie ben ik in relatie tot mijn klasgenoten? Handvatten voor hoe ze zichzelf binnen die veranderende wereld kunnen positioneren helpen ze meer gesterkt de maatschappij in gaan. Burgerschapsonderwijs helpt leerlingen zichzelf en de wereld om zich heen beter te begrijpen; dit zorgt voor meer zelfvertrouwen én meer begrip voor de ander. Bovendien kunnen leerlingen later op verschillende vlakken een actieve bijdrage leveren aan de samenleving. Het is goed om dit aan leerlingen mee te geven.

Hoe geef je burgerschap?

Maar dan de grote opdracht: hoe geef je leerlingen die handvatten om wegwijs te worden in de wereld? Dat is geen kleine opgave. Daarom heeft de overheid een wetswijziging doorgevoerd waarin een aantal vereisten genoemd worden:

Artikel 2.2. Actief burgerschap en sociale cohesie
1 Het onderwijs bevordert actief burgerschap en sociale cohesie op doelgerichte en samenhangende wijze, waarbij het onderwijs zich in ieder geval herkenbaar richt op:
a. het bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals verankerd in de Grondwet, en de universeel geldende fundamentele rechten en vrijheden van de mens, en het handelen naar deze basiswaarden op school;
b. het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die de leerling in staat stellen deel uit te maken van en bij te dragen aan de pluriforme, democratische Nederlandse samenleving; en
c. het bijbrengen van kennis over en respect voor verschillen in godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, afkomst, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid alsmede de waarde dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden.
2 Het bevoegd gezag draagt zorg voor een schoolcultuur die in overeenstemming is met de waarden, bedoeld in het eerste lid, onderdeel a, creëert een omgeving waarin leerlingen worden gestimuleerd actief te oefenen met de omgang met en het handelen naar deze waarden en draagt voorts zorg voor een omgeving waarin leerlingen en personeel zich veilig en geaccepteerd weten, ongeacht de in het eerste lid, onder c, genoemde verschillen.

Dit wetsartikel schrijft voor hoe het gegeven moet worden: doelgericht en samenhangend. Hierbij kun je denken aan een aantal vormen:
1. Een projectweek met duidelijk afgebakende leerdoelen. Een projectweek zorgt voor samenhang omdat alle activiteiten onder de noemer van dat project vallen. Het is wel de kunst om ervoor te zorgen dat de inhoud beklijft.
2. Een methode gebruiken die de mentor, maatschappijleerdocent of een burgerschapsdocent geeft. Hiermee geef je de doelgerichtheid en samenhang handen en voeten door een methode te volgen met een doorlopende leerlijn. Dat biedt houvast, maar minder flexibiliteit.
3. Vakoverstijgend. Alle vakken in het voortgezet onderwijs hebben een raakvlak met de maatschappij. Ze zijn immers ontstaan uit onze eigen maatschappij. De meest voor de hand liggende vakken waar je een burgerschap als onderwerp kunt behandelen zijn aardrijkskunde, geschiedenis en talen. Maar ook bij bètavakken kan er een burgerschapsinvalshoek gebruikt worden, in houding en vaardigheden. Denk aan een gesprek over duurzaamheid bij biologie of het beargumenteren van een antwoord bij economie.

Wie burgerschap geeft, kan uiteenlopen, maar om succesvol burgerschapsonderwijs te geven, zijn er wel een aantal bepalende factoren:
    •    Deskundige docenten
    •    Voldoende tijd en capaciteit
    •    Passend lesmateriaal
    •    Een visie en eigenaarschap van docenten en schoolleiding

Inspiratie voor inhoud van burgerschap

Burgerschap is dus te geven op verschillende manieren zolang je waarborgt dat leerlingen nadenken over hun eigen positie in de maatschappij en die van anderen. Misschien is een complete lesmethode voor burgerschap (nog) niet passend voor jouw school, maar vind je het wel belangrijk om met thema’s zoals diversiteit, communiceren of samenleven aan de slag te gaan. Bij Tumult vind je verschillende materialen die je kunt gebruiken in je burgerschapsprogramma. Zo hebben we Tumult Actueel waar je losse lessen kunt vinden over actuele thema’s zoals de Week tegen Pesten of Paarse Vrijdag. In onze methode Sociaal-emotionele vaardigheden worden onderwerpen zoals samenleven, democratisch handelen, kritisch denken en omgaan met conflicten behandeld. Met behulp van onze doorlopende leerlijn zorg je ieder jaar voor verdieping van deze vaardigheden.

Heb je vragen over hoe je burgerschap vorm kunt geven op jouw school? Ons team helpt je graag verder!Mail naar info@tumult.nl of bel ons op 020 421 5129.

Misschien vind je dit ook interessant

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Search